ทำไมต้อง Digital Transformation สำหรับ mSMEs ไทยเพราะรูปแบบการทำธุรกิจและพฤติกรรมผู้บริโภคลูกค้าหรือกลุ่มเป้าหมายได้เปลี่ยนแปลงไปสู่โลก Internet

ครัวเรือน เช่น เครื่องมือที่พัฒนาโดย DQ Institute (2019) ที่พยายามสร้างมาตรฐานการวัด digital literacy ด้วย DQ (Digital Intelligence Quotients) หรือเครื่องมือที่พัฒนาโดย Carretero Gomez et al. (2017) ที่เรียกว่า DigComp 2.1 เป็นต้น ดังนั้นงานวิจัยโดย Ratanabanchuen et al. (2021) จึงได้พัฒนาดัชนีชี้วัด SME digital literacy ที่มุ่งเน้นวัดระดับทักษะความรู้ด้านดิจิทัลที่เกี่ยวเนื่องกับการประกอบธุรกิจ

SME digital literacy ที่พัฒนาขึ้นนี้ประกอบด้วย 5 องค์ประกอบสำคัญดังแสดงในรูป 1 ได้แก่

       1. Cognitive domain

      2. Soft skill domain

      3. Digital skill domain

      4. Digital business strategy domain

      5. Cybersecurity and data protection domain

 รูปที่ 1: กรอบแนวคิดการพัฒนาทักษะความรู้ด้านดิจิทัลที่โครงการวิจัยนำเสนอ

กรอบแนวคิดนี้เกิดจากการให้ความสำคัญกับทักษะพื้นฐานที่จำเป็นต่อการดำรงชีวิตและการประกอบอาชีพ (fundamental skillsets) ซึ่งจะนำไปสู่การมีทักษะในการเรียนรู้สิ่งใหม่และการทำความเข้าใจตรรกะการทำงานของอุปกรณ์และเทคโนโลยีต่างๆ ในยุคดิจิทัล (technical skillsets) โดยหากมีทักษะพื้นฐานด้านดิจิทัลที่เหมาะสมแล้วและนำไปผนวกรวมกับความรู้พื้นฐานด้านการประกอบธุรกิจและการรักษาความปลอดภัยจะทำให้ผู้ประกอบธุรกิจมีทักษะในระดับบูรณาการทางดิจิทัล (integrated skillsets)

Ratanabanchuen et al. (2021) ได้วิเคราะห์ระดับทักษะความรู้ด้านดิจิทัลของสถานประกอบการขนาดย่อมและขนาดเล็กในประเทศไทยจากการสุ่มตัวอย่างสถานประกอบการรวมทั้งสิ้น 2,014 แห่งใน 4 กลุ่มอุตสาหกรรม ได้แก่

     1.การบริการอาหารและเครื่องดื่ม

     2.ผู้ประกอบอาชีพอิสระใหม่

     3.การผลิต

     4.การขายปลีกหรือขายส่ง

พบว่าสามารถแบ่งกลุ่มสถานประกอบการด้วย K-mean clustering ออกตามระดับความรู้พื้นฐานด้านธุรกิจ (องค์ประกอบของ cognitive และ soft skill domain) และทักษะด้านดิจิทัล (องค์ประกอบของ digital skill, digital business strategy และ cybersecurity domain) ได้เป็น 4 clusters ดังรูป 2

รูปที่ 2: การแบ่งกลุ่มตัวอย่างผู้ประกอบธุรกิจตามกรอบแนวคิดการวัด SME digital literacy ที่นำเสนอภายใต้โครงการวิจัย

ที่มา: กลุ่มตัวอย่างของการวิจัยจำนวน 2,014 กระจายอยู่ในทุกภาคของประเทศไทย และเป็นผู้ประกอบธุรกิจรายย่อยและขนาดเล็กในธุรกิจบริการอาหารและเครื่องดื่ม การผลิต ค้าปลีก ค้าส่ง และผู้ประกอบอาชีพอิสระใหม่

ผลการศึกษานี้ทำให้เข้าใจสถานการณ์ทักษะความรู้ของผู้ประกอบธุรกิจรายย่อยและขนาดเล็กในไทยได้ชัดเจนมากยิ่งขึ้น กล่าวคือ

ผู้ประกอบธุรกิจในไทยบางส่วนจะมีเฉพาะระดับความรู้พื้นฐานด้านธุรกิจสูงในขณะที่บางส่วนจะมีเฉพาะทักษะด้านดิจิทัลสูงและส่วนใหญ่ร้อยละ 39.56 ของกลุ่มตัวอย่างมีทักษะที่ต่ำทั้ง 2 มิติ มีเพียงร้อยละ 16.85 ของกลุ่มตัวอย่างเท่านั้นที่สามารถเรียกได้ว่าเป็น digital expert ที่มีทักษะสูงในทั้ง 2 มิติ

กรอบแนวคิดการชี้วัด SME digital literacy และการแบ่งกลุ่มผู้ประกอบธุรกิจออกเป็น 4 กลุ่มนี้นำมาสู่ความชัดเจนในการดำเนินนโยบายเพื่อส่งเสริมทักษะความรู้ของผู้ประกอบธุรกิจโดยหน่วยงานที่เกี่ยวข้องไม่ควรให้ความสำคัญเฉพาะกับทักษะทางเทคนิคที่เกี่ยวกับการใช้ software และ hardware เพียงอย่างเดียวเท่านั้นแต่ต้องให้ความสำคัญกับทักษะพื้นฐานตั้งแต่ระดับการคิดเชิงวิเคราะห์ การสร้างภาพเชื่อมโยงทักษะเสริม ทักษะพื้นฐานด้านการประกอบธุรกิจและความรู้เรื่องของสิทธิทางกฎหมายของการใช้เอกสารและข้อมูลดิจิทัลในรูปแบบต่าง ๆ ด้วย

นอกจากนี้ผู้ประกอบธุรกิจที่ถูกจัดอยู่ในกลุ่มต่างๆ ควรถูกส่งเสริมด้วยเนื้อหาความรู้ที่แตกต่างกันเช่น

1.ผู้ประกอบธุรกิจในกลุ่ม digital infant ควรถูกฝึกฝนให้มีความคิดเชิงวิเคราะห์ตรรกะเหตุและผลและการเชื่อมโยงของปัจจัยต่าง ๆ ก่อนเป็นลำดับแรกแล้วจึงให้ความรู้พื้นฐานด้านการประกอบธุรกิจความรู้พื้นฐานถึงสิทธิทางกฎหมายด้านข้อมูลส่วนบุคคลในโลกดิจิทัลและมุ่งเน้นสอนทักษะด้านการใช้งาน software พื้นฐานเท่านั้นเป็นต้น

2.ในขณะที่ผู้ประกอบธุรกิจในกลุ่ม digital expert ควรมุ่งเน้นให้ความรู้เรื่องการใช้ software เฉพาะทางเช่น data analytics, supply-chain management, accounting & finance, customer relationship management และ process optimization เป็นต้น

และมุ่งเน้นให้สามารถบูรณาการนำเทคโนโลยีดิจิทัลไปสร้างรูปแบบการดำเนินธุรกิจใหม่หรือการบริหารช่องทางขายแบบ omnichannel ที่เป็นรูปธรรมมากยิ่งขึ้นเมื่อวิเคราะห์ด้วย multinomial logistic regression เพิ่มเติมเพื่อบ่งชี้ถึงลักษณะของผู้ประกอบธุรกิจในแต่ละกลุ่ม clusters พบว่า

1.เจ้าของธุรกิจที่อยู่ในกลุ่ม digital infant ส่วนใหญ่มีระดับการศึกษาต่ำกว่าอนุปริญญาประกอบอาชีพส่วนตัวเป็นอาชีพเสริมโดยอาชีพหลักเป็นพ่อบ้าน/แม่บ้าน มีการประกอบธุรกิจในกลุ่มขายปลีกและ/หรือขายส่ง และการผลิตเป็นหลัก

2.ในขณะที่เจ้าของธุรกิจที่มีระดับการศึกษาในระดับปริญญาตรีขึ้นไป และประกอบอาชีพหลักเป็นลูกจ้างบริษัทเอกชน หรือข้าราชการมักจะเป็นกลุ่มผู้ประกอบธุรกิจที่มีระดับทักษะความรู้ดิจิทัลในกลุ่ม digital first และ digital expert โดยส่วนใหญ่ประกอบอาชีพประเภทบริหารอาหารและเครื่องดื่ม และเป็นผู้ประกอบอาชีพอิสระใหม่ (ครอบคลุม blogger, influencer และ youtuber)

SME digital literacy และความสัมพันธ์กับ SME digital transformation index

การชี้วัดการเปลี่ยนผ่านด้านดิจิทัลนั้นส่วนใหญ่จะมีการพัฒนามาตรวัดที่เป็นการประเมินในระดับประเทศเช่น Digital Density Index ที่พัฒนาโดย Oxford Economics (2015) หรือ Digital Economy and Society Index ที่พัฒนาโดย European Commission (2021) เป็นต้น แต่หากเป็นการวัดการเปลี่ยนผ่านในระดับสถานประกอบการส่วนใหญ่จะเป็นการพัฒนาโดยบริษัทที่ปรึกษาเช่น digital business aptitude ที่พัฒนาโดย KPMG (2015) หรือ digital maturity model ที่พัฒนาโดย Deloitte (2018) เป็นต้น

อย่างไรก็ตามเพื่อให้การชี้วัดมีความเหมาะสมกับบริบทของผู้ประกอบธุรกิจรายย่อยและขนาดเล็กในประเทศไทย Ratanabanchuen et al. (2021) จึงได้พัฒนาเครื่องมือชี้วัดที่เรียกว่า SME digital transformation index ที่มีกรอบแนวคิดของการประยุกต์ใช้ 3 ระดับดังแสดงในรูป 3 ได้แก่

      1.ระดับ digitization

      2.ระดับ digitalization

      3.ระดับ digital transformation

รูปที่ 3: กรอบแนวคิดพัฒนา SME digital transformation index

เมื่อทำการวิเคราะห์กลุ่มตัวอย่างสามารถแบ่งกลุ่มสถานประกอบการด้วย K-mean clustering ตามระดับการประยุกต์ใช้เทคโนโลยีดิจิทัลได้ 4 ระดับตั้งแต่ระดับ digital laggards, digital followers, digital adopters และ digital frontrunners โดยผลการศึกษาระหว่างระดับทักษะความรู้ด้านดิจิทัลกับระดับการประยุกต์ใช้เทคโนโลยีดิจิทัลผ่านดัชนีชี้วัดที่โครงการวิจัยนำเสนอนี้สามารถสรุปประเด็นสำคัญได้ 5 ประการดังนี้

1.ผู้ประกอบธุรกิจที่อยู่ในกลุ่ม digital expert มีแนวโน้มที่จะประยุกต์ใช้เทคโนโลยีดิจิทัลสูงที่สุด ดังแสดงในรูป 4 ที่แสดงความสัมพันธ์ระหว่างกลุ่ม clusters ของระดับ SME digital literacy และกลุ่ม clusters ของระดับ SME digital transformation index

รูปที่ 4: ความสัมพันธ์ระหว่างกลุ่ม clusters ของ SME digital literacy และ SME digital transformation index

ที่มา: กลุ่มตัวอย่างของการวิจัยจำนวน 2,014 กระจายอยู่ในทุกภาคของประเทศไทยและเป็นผู้ประกอบธุรกิจรายย่อยและขนาดเล็กในธุรกิจบริการอาหารและเครื่องดื่ม การผลิต ค้าปลีก ค้าส่ง และผู้ประกอบอาชีพอิสระใหม่

2.ผู้ประกอบธุรกิจหลายรายในกลุ่ม digital infant มีความพยายามในการประยุกต์ใช้เทคโนโลยีดิจิทัลด้วยตนเองแบบลองผิดลองถูกถึงแม้จะไม่มีความรู้มากนักเมื่อทำการวิเคราะห์เชิงลึกเพิ่มเติมถึงคุณลักษณะของผู้ประกอบธุรกิจในกลุ่มนี้พบว่ามีลักษณะพื้นฐานเป็นผู้ประกอบธุรกิจส่วนตัวเป็นอาชีพหลักและหากประกอบธุรกิจส่วนตัวเป็นอาชีพเสริมจะเป็นกลุ่มนักเรียนนักศึกษาที่มีการศึกษาอยู่ในระดับมัธยมปลายและอนุปริญญาและมุ่งเน้นการขายปลีกหรือขายส่งเป็นหลักผลการศึกษานี้ชี้ให้เห็นว่าภาครัฐและหน่วยงานที่เกี่ยวข้องควรจัดกลุ่ม task force เพื่อเร่งให้ความรู้กับผู้ประกอบธุรกิจกลุ่มนี้เพื่อให้สามารถปรับวิธีการใช้เทคโนโลยีดิจิทัลให้มีความชาญฉลาดมากยิ่งขึ้นรวมถึงส่งเสริมความรู้ด้านการประกอบธุรกิจเพื่อให้ผู้ประกอบธุรกิจเหล่านี้เข้าใจการดำเนินธุรกิจจนสามารถเพิ่มศักยภาพการแข่งขันของธุรกิจได้อย่างเป็นรูปธรรม

3.ในปัจจุบันผู้ประกอบธุรกิจรายย่อยและขนาดเล็กในไทย ยังคงใช้เทคโนโลยีดิจิทัลเพื่อผลประโยชน์ด้านการเพิ่มยอดขายและลูกค้าเป็นสำคัญ จะมีเพียงส่วนน้อยเท่านั้นที่มีการใช้เทคโนโลยีดิจิทัลเพื่อลดต้นทุนเพิ่มอัตราการทำกำไรหรือเพิ่มประสิทธิภาพในการใช้เงินทุนในการประกอบธุรกิจดังแสดงในรูป 5

ดังนั้นการส่งเสริมทักษะการประยุกต์ใช้เทคโนโลยีของหน่วยงานที่เกี่ยวข้องควรมีการแบ่งกลุ่มผู้ประกอบธุรกิจให้ชัดเจนหากเป็นผู้ประกอบธุรกิจกลุ่ม digital frontrunner ภาครัฐควรมุ่งเป้าให้ความรู้และเทคโนโลยีที่ช่วยให้เกิดการบริหารต้นทุนและค่าใช้จ่ายที่มีประสิทธิภาพมากยิ่งขึ้น เช่น process automation หรือ data analytics ในขณะที่กลุ่ม digital laggards ภาครัฐจะต้องช่วยนำเสนอเครื่องมือในการเพิ่มยอดขายก่อนเป็นลำดับแรกเพื่อให้ผู้ประกอบธุรกิจมีทัศนคติเชิงบวกและเชื่อมั่นในการใช้เทคโนโลยีดิจิทัลในอนาคต

รูปที่ 5: ประโยชน์ที่ผู้ประกอบธุรกิจรายย่อยและขนาดเล็กในประเทศไทยได้รับจากการประยุกต์ใช้เทคโนโลยีดิจิทัล

ที่มา: กลุ่มตัวอย่างของการวิจัยจำนวน 2,014 กระจายอยู่ในทุกภาคของประเทศไทยและเป็นผู้ประกอบธุรกิจรายย่อยและขนาดเล็กในธุรกิจบริการอาหารและเครื่องดื่ม การผลิต ค้าปลีก ค้าส่ง และผู้ประกอบอาชีพอิสระใหม่

4.เมื่อควบคุมด้วยปัจจัยด้านระดับการศึกษาของเจ้าของธุรกิจ ขนาดของธุรกิจ ประเภทของการประกอบธุรกิจและลักษณะการประกอบอาชีพ (เสริมหรือหลัก) ระดับการประยุกต์ใช้เทคโนโลยีดิจิทัลยังมีความสัมพันธ์เชิงบวกอย่างมีนัยสำคัญต่อการมีรายได้ที่สูง อัตราการทำกำไรและการเติบโตของรายได้ในอนาคตสูงกว่าคู่แข่ง ดังนั้น หากผู้ประกอบธุรกิจรายย่อยและขนาดเล็กในประเทศไทยสามารถประยุกต์ใช้เทคโนโลยีดิจิทัลได้อย่างเหมาะสมจะช่วยสร้างรายได้และการเติบโตในอนาคตได้

5.การวิจัยยังพบว่าผู้ประกอบธุรกิจในกลุ่ม digital front-runner มีสัดส่วนของการประยุกต์ใช้เทคโนโลยีดิจิทัลที่มากยิ่งขึ้นในช่วงการแพร่ระบาดของโรคโควิด 19 ซึ่งแตกต่างจากผู้ประกอบธุรกิจในกลุ่ม digital laggards อย่างมากที่ส่วนใหญ่เลือกที่จะไม่เปลี่ยนแปลงวิธีการดำเนินธุรกิจถึงแม้จะได้รับผลกระทบจากวิกฤติก็ตามดังแสดงในรูป 6

รูปที่ 6: การตัดสินใจประยุกต์ใช้เทคโนโลยีดิจิทัลในช่วงสถานการณ์การแพร่ระบาดของโรคโควิด 19 ของผู้ประกอบธุรกิจรายย่อยและขนาดเล็ก จำแนกตามระดับการเปลี่ยนผ่านด้านดิจิทัล

ที่มา: กลุ่มตัวอย่างของการวิจัยจำนวน 2,014 กระจายอยู่ในทุกภาคของประเทศไทยและเป็นผู้ประกอบธุรกิจรายย่อยและขนาดเล็กในธุรกิจบริการอาหารและเครื่องดื่ม การผลิต ค้าปลีก ค้าส่ง และผู้ประกอบอาชีพอิสระใหม่